Kibrin Düşürdüğü, Teslimiyetin Yücelttiği: Âdem ve İblis Kıssası
Kıymetli kardeşlerim!
Bugünkü vaazımızda, insanlık tarihinin en ibretli hadiselerinden biri olan Hz. Âdem ile İblis arasında geçen kıssayı ele alacağız. Bu kıssa Kur’an-ı Kerîm’de birçok yerde anlatılır; çünkü bu hadise, insan ile şeytan arasındaki mücadelenin mahiyetini ortaya koyar ve kıyamete kadar sürecek bu mücadelede bizlere hayat rehberliği yapacak büyük dersler içerir.
Yüce Rabbimiz buyuruyor:
وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلاَئِكَةِ اسْجُدُواْ لآدَمَ فَسَجَدُواْ إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ
“Biz meleklere, ‘Âdem’e secde edin’ dediğimizde İblis hariç hepsi secde ettiler. İblis ise direndi, kibirlendi ve kâfirlerden oldu.” (Bakara, 2/34)
Bu ayet bize kıssanın başlangıcını gösterir. Rabbimizin emrine uyan melekler ve emre uymayı reddeden İblis… İşte bugün bizler; Allah’ın bizler için bu kıssadan çıkarmamızı istediği dersleri anlamaya, anlatmaya çalışacağız. Rabbim müstefid eylesin.
Âdem’in yaratılması ve secde emri
Cenâb-ı Hak, yeryüzünde halife yaratacağını meleklere bildirdi:
إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً
“Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım.” (Bakara, 2/30)
Allah Teâlâ Âdem’i yaratmış, ona ruhundan üflemiş ve meleklere ona secde etmelerini emretmiştir. Secde, ibadet secdesi değil, hürmet ve tazim secdesidir. Melekler, Allah’ın emrine uyarak secde ettiler; fakat İblis kibirlendi ve secde etmedi.
قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ
“Ben ondan hayırlıyım. Beni ateşten yarattın, onu ise çamurdan yarattın.” (A'râf, 7/12)
İblis’in bu sözü, kıssanın merkezini oluşturur: Kibir, isyan ve benlik.
İşte bu kötü hasletlerin ortaya çıkarmış olduğu amel yüzünden İblis Allah’ın rahmetinden kovulmuş, kendisi yüzünden kovulduğunu zannettiği insanlığa da düşman olmuştur. bu düşmanlık neticesinde Allah’tan Araf suresinin 14-18. Ayetlerinde bizlere bahsedilen şu sözü alarak kıyamet gününe kadar insanlığı saptırmak üzere hain planlar, vesveseler ile insanlara musallat olmuştur;
قَالَ فَأَنظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ
İblîs, “Bana insanların yeniden diriltilecekleri güne kadar mühlet ver” dedi.
قَالَ إِنَّكَ مِنَ المُنظَرِينَ
Allah, “Haydi, sen mühlet verilenlerdensin” buyurdu.
قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ
İblîs dedi ki: “Bundan böyle benim sapmama izin vermene karşılık, ant içerim ki, ben de onları saptırmak için senin doğru yolunun üstüne oturacağım.
ثُمَّ لآتِيَنَّهُم مِّن بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَن شَمَآئِلِهِمْ وَلاَ تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ
Sonra elbette onlara önlerinden, arkalarından, sağlarından, sollarından sokulacağım ve sen onların çoklarını şükredenlerden bulmayacaksın.”
قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْؤُومًا مَّدْحُورًا لَّمَن تَبِعَكَ مِنْهُمْ لأَمْلأنَّ جَهَنَّمَ مِنكُمْ أَجْمَعِينَ
Allah buyurdu: “Haydi, yerilmiş ve kovulmuş olarak oradan çık! Andolsun ki, onlardan kim sana uyarsa, sizin hepinizi cehenneme dolduracağım!”
Kıssadan Çıkarılacak Dersler
Şimdi bu kıssadan bizlere düşen büyük derslere geçelim. Bu dersler, hem nefsimizi tanımamıza hem de şeytanın hilelerine karşı uyanık olmamıza yardımcı olacaktır.
Ders 1: Kibir, insanı Allah’a isyâna sürükler.
İblis’in düşüş sebebi ilim eksikliği değil, kibir idi.
Peygamber Efendimiz (s.a.v) buyuruyor:
"لَا يَدْخُلُ الْجَنَّةَ مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ مِنْ كِبْرٍ"
“Kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse cennete giremez.” (Müslim)
Kıssadan anlaşılıyor ki;
Kibir, insanı hakikati görmez hâle getirir, insanı Allah’ın emrine muhalefete götürür. Nitekim Hz. Peygamber;
الْكِبْرُ بَطَرُ الْحَقِّ وَغَمْطُ النَّاسِ
“Kibir, hakkı kabul etmemek ve insanları küçümsemektir.” (Tirmizî) buyurmuşlardır.
Kibir, insanı helaka uğratan en tehlikeli duygudur.
Ders 2: İtaat.. itaat, kulun en büyük üstünlüğüdür.
Meleklerin üstünlüğü secdeleri değil, secde emrine itaatleridir.
وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ
“Allah ve Resûlü bir işe hükmettiğinde, hiçbir mümin erkek ve hiçbir mümin kadın için kendi işlerinden seçim hakkı yoktur.” (Ahzâb, 33/36)
Müminin en büyük şerefi, Allah’a ve O’nun Rasulü’ne itaat etmektedir. Zira ona İtaatin yolu Resulüne İtaatten geçer:
مَنْ أَطَاعَنِي فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ، وَمَنْ عَصَانِي فَقَدْ عَصَى اللَّهَ
“Kim bana itaat ederse Allah’a itaat etmiş olur; kim bana isyan ederse Allah’a isyan etmiş olur.” (Buhârî)
Ders 3: Nefsin bahaneleri insanı doğru yoldan saptırır.
İblis’in en büyük hatası, kendi gafletine bahane üretmesi oldu:
“Ben ondan üstünüm.”
“Ateş topraktan üstündür.”
Bu, nefsin dilidir. Kulun görevi bahane üretmek değil, emre uymaktır. Nitekim Hz. Peygamberin uyarısı gayet açıktır;
لَا يُؤْمِنُ أَحَدُكُمْ حَتَّى يَكُونَ هَوَاهُ تَبَعًا لِمَا جِئْتُ بِهِ
“Hiçbiriniz, arzusu (hevâsı) benim getirdiklerime uyuncaya kadar tam mümin olamaz.” (Beyhaki)
Ders 4: Şeytanın en büyük hedefi insandır.
İblis, Allah’ın huzurundan kovulduğunda şöyle dedi:
فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ
“Beni azdırmana karşılık, ben de onların doğru yolunun üzerinde oturacağım.” (A’râf, 7/16)
Şeytanın hedefi hep insandır; amacı ise onu yoldan çıkarmaktır.
Peygamberimiz (s.a.v) buyuruyor:
"إِنَّ الشَّيْطَانَ يَجْرِي مِنَ الإِنْسَانِ مَجْرَى الدَّمِ"
“Şeytan insanın içinde kanın dolaştığı gibi dolaşır.” (Buhârî)
Ders 5: Tevbe kapısı her zaman açıktır.
Âdem (a.s) hata, zelle yaptı; fakat tövbe etti.
فَتَلَقَّىٰ آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ
“Âdem Rabbinden bazı kelimeler aldı ve Rabbi de onun tövbesini kabul etti.” (Bakara, 2/37)
Peygamber Efendimiz;
إِنَّ اللَّهَ يَبْسُطُ يَدَهُ بِاللَّيْلِ لِيَتُوبَ مُسِيءُ النَّهَارِ
“Allah, gündüz günah işleyenin tevbe etmesi için gece elini uzatır…” (Müslim)
Tövbe ederek yükselen Âdem ile kibir ederek düşen İblis arasındaki fark budur.
Ders 6: Günah değil, günahı inkâr ve kibir insanı helak eder.
Âdem günah işledi ama tevbe etti. İblis ise günah işledi ve ısrar etti. İşte iki sonucun sebebi budur. Hadiste buyurulur:
كُلُّ بَنِي آدَمَ خَطَّاءٌ، وَخَيْرُ الْخَطَّائِينَ التَّوَّابُونَ
“Âdemoğlunun hepsi hata yapar; fakat hataların en hayırlısı tevbe edenlerindir.” (Tirmizî)
Hz. Peygamber yine bu konu ile alakalı çok ibretlik bir hadis irad etmiştir;
الإِصْرَارُ عَلَى الذَّنْبِ أَعْظَمُ مِنَ الذَّنْبِ
“Günah üzerinde ısrar etmek, günahın kendisinden daha büyüktür.” (İbn Mace)
Hz. Peygamberin bu hadisi, bizlere günahı küçük büyük demeden, bahanelere sığınmadan, görmezden gelmeden tevbe ile terkedilmesini vurgulamaktadır. Bir önceki hadiste de gördüğümüz üzere biz hata yapacağız; bu normal, ama hata yaptıktan sonra da hatayı hemen terk edip ısrarcı olmamak gerektiğini görmekteyiz.
Ders 7: Allah’a asi olmak insanı alçaltır, itaat ise yükseltir.
İblis bir zamanlar meleklerin arasında sayılan bir varlıkken, itaatsizliği onu alçalttı.
Âdem ise hata etmişken tevbesi onu yükseltti.
Bu kıssa bize şunu öğretir:
Asıl değer, yaratılıştaki maddede değil, kulun Rabbine olan bağlılığındadır.
Ders 8: İnsan, şeytanın dostu değil düşmanıdır.
Yüce Allah defalarca uyarır:
إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا
“Şeytan sizin için apaçık bir düşmandır; siz de onu düşman tutun.” (Fâtır, 35/6)
Hz. Peygamber ise;
إِنَّ الشَّيْطَانَ قَاعِدٌ لِابْنِ آدَمَ بِطُرُقِهِ كُلِّهَا
“Şeytan, Âdemoğlunun bütün yollarına oturur (yolunu kesmek ister).” (Nesai)
Şeytanın amacı; Hak ile batılı birbirine karıştırmak, Günahı süslemek, Kulu isyana çekmektir.
Ders 9: İnsanın cennette kalması, dünyada doğru mücadelesine bağlıdır.
Âdem cennette idi ama imtihan edildi. Dünyaya gönderildi ama imtihan devam ediyor.
Hadiste şöyle buyrulur:
الدُّنْيَا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَجَنَّةُ الْكَافِرِ
“Dünya müminin zindanı, kâfirin cennetidir.” (Müslim)
Bu hadis, dünya hayatının mümin için sorumluluk, sabır ve imtihanlarla dolu olduğunu; buna karşılık kâfir için geçici bir rahatlık ve özgürlük alanı gibi görünebileceğini anlatır.
Asıl huzur ve ödülün mümin için ahirette, gerçek kaybın ise inkâr edenler için ahirette ortaya çıkacağını vurgular.
Yani dünya, mümine göre ahiretteki nimetlere kıyasla zindan gibi dar; kâfire göreyse ahiretteki azaba kıyasla cennet gibi geniş görünür. İşte bu yüzden Cennetin yolu dünyadaki mücahede ile açılır.
Ders 10: Allah’ın rahmeti, gazabını geçmiştir
İblis lanetlendi, çünkü Rabbinin rahmetine talip olmadı; Âdem bağışlandı, çünkü Rabbinin rahmetine sığındı. Allah buyurur:
وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ
“Rahmetim her şeyi kuşatmıştır.” (A’râf, 7/156)
Aziz Müminler!
Hülasa; Hz. Âdem ile İblis arasındaki kıssa bize insanın yaratılış gayesini, nefsin zaaflarını, şeytanın tuzaklarını ve kulluğun özünü öğretir. Bu kıssa, aynı zamanda şu iki hakikati apaçık gösterir:
İnsanı yücelten şey: tevbe, ibadet ve itaattir.
İnsanı alçaltan şey: kibir, isyan ve inkârdır.
İblis kibirlendi ve ebedî helaka sürüklendi.
Hz. Âdem tevbe etti ve yeniden rahmete kavuştu.
Rabbimiz bizleri kibirden, isyandan, şeytanın hilelerinden uzak eylesin.
Bizleri Hz. Âdem’in tevbesiyle tevbe eden, meleklerin itaatiyle itaat eden kullarından eylesin.
Furkan Cura – Söğütlü İlçe Vaizi